پایگاه خبری تحلیلی ایراسین، امروز مصرف گاز در کشور مجموعاً بالغ بر ۷۳۴ میلیون متر مکعب است که از این مقدار، حجمی برابر با ۳۰۱ میلیون متر مکعب در نیروگاه‌ها تولید می‌شود. نکته مهم این است که از این مقدار گاز تولیدی، صنایع فولادی بیش از ۳۲ میلیون متر مکعب و سایر صنایع بالغ بر ۱۶۹ میلیون متر مکعب مصرف دارند و مجموعاً ۲۴۰ میلیون متر مکعب گاز در کشور توسط صنایع مورد استفاده قرار می‌گیرد. نکته دیگری که باید به آن اشاره شود این است که آنچه که در سال‌های اخیر با عنوان ناترازی گاز از آن یاد می‌شود، ناظر بر این است که در فصل تابستان تا این لحظه مشکل جدی در زمینه تأمین گاز وجود نداشته است و چه بسا در آینده در فصل تابستان هم با مشکل تأمین گاز صنعت روبه رو شویم. اما در فصل زمستان ناترازی موجود به این دلیل است که خالص گاز طبیعی تولیدی بالغ بر ۸۵۰ میلیون متر مکعب است و اکنون که با پدیده گرم شدن زمین روبه‌رو هستیم، بخش خانگی و تجاری و صنایع کوچک در زمستان در آستانه ۷۰۰ میلیون متر مکعب گاز مصرف می‌کنند و مابقی آن برای سایر بخش‌ها مانند صنایع فولاد، پتروشیمی، صنایع کوچک و… مورد استفاده قرار می‌گیرد. در نهایت آنکه وابستگی ۷۰ درصدی کشور به گاز طبیعی یک تهدید ملی است.

چالش‌های موجود

طی سال‌های اخیر با پدیده کاهش فشار در مجتمع گاز پارس جنوبی مواجه بوده‌ایم. اگرچه همه توسعه‌های لازم برای بهره‌مندی از ظرفیت مجتمع گاز پارس جنوبی اتفاق افتاده است و اخیراً قراردادی به مبلغ ۲۰ میلیارد دلار به منظور فشارافزایی در مجتمع گاز پارس جنوبی منعقد شده و پیمانکار در حال حاضر در حال تجهیز کارگاه است. اما باید توجه داشت که این قرارداد به تجهیزات خاصی نیازمند است که به دلیل تحریم‌ها، در کشور موجود نیست و تحقق آن را دشوار می‌سازد. ضمناً بر اساس این پروژه، روند فشارافزایی با استفاده از ابزارآلاتی بسیار پیشرفته و مجهز انجام خواهد شد و حتی تجهیزاتی که به دلیل تحریم‌ها در کشور موجود نیستند نیز توسط کارشناسان و متخصصان داخلی در دست تولید قرار دارند.

نکته مهم دیگر در اینجا این است که اغلب منتقدان صدور مجوزهای بی‌رویه در صنایع بزرگی مانند صنعت فولاد، خود به متقاضیان تأسیس و بهره‌برداری از صنایع فولادی تبدیل شده و به دنبال این هستند که مثلاً در چابهار یک کارخانه فولادی با ۱۰ میلیون تن ظرفیت راه‌اندازی کنند! در حالی که بهره‌برداری از چنین کارخانه‌ای، نیازمند ۱۵ میلیون متر مکعب گاز در روز است. لذا فعالان اقتصادی که همواره منتقد صدور مجوزهای بی‌رویه در صنایع فولادی بوده‌اند، خود امروزه به متقاضیان این توسعه تبدیل شده و هرچه درباره محدودیت‌های آبی و گازی کشور برای توسعه صنایع فولادی با آنها سخن می‌گوئیم حاضر به پذیرش آن نیستند. آنچه قصد دارم در اینجا به آن تاکید کنم این است که مدیران باید در عرصه‌های اقتصادی صنایع کشور خود را با شرایط موجود سازگار و منطبق کنند و ظرفیت‌ها و شرایط موجود را در نظر بگیرند.

راهکار رفع ناترازی

وزارت نفت چند اقدام مختلف را به موازات هم برای ایجاد پایداری تأمین گاز در فصل سرد در دستور کار قرار داده است؛ از ذخیره‌سازی گاز تا ذخیره سوخت‌زمستانی سوخت مایع برای نیروگاه‌ها و کارخانه‌های سیمان. باید بیش از گذشته به سمت ذخیره‌سازی زیرزمینی و روزمینی حرکت کنیم تا بتوانیم تأمین گاز مصرف‌کنندگان را در زمستان تداوم دهیم.

امروز ناترازی انرژی به عنوان یک معضل جدی و اساسی در کشور ما وجود دارد. در زمستان با محدودیت مصرف گاز و در تابستان با ناترازی برق روبه رو هستیم. این در حالی است که اگر صنایع انرژی‌بَر و پتروشیمی‌ها بتوانند در توسعه میادین گازی مشارکت کرده و کل گاز مورد نیاز خود را خود تولید کنند، بی‌شک روندی رو به جلو در کشور خواهد بود و دستاوردهایی برای رفع این معضلات در کشور خواهد داشت. نکته حائز اهمیت این است که حتی در برنامه هفتم توسعه نیز این موضوع مورد لحاظ قرار گرفته و تاکید شده است که می‌توان در خصوص توسعه میادین گازی کشور اقدامات مؤثر و ماندگاری انجام داد. بنابراین در حال حاضر فرصتی از طریق برنامه هفتم توسعه ایجاد شده است تا صنایعی که می‌خواهند با کمبود گاز در فصول سرد سال روبه‌رو نشوند، خودشان نسبت به توسعه میادین گازی مشارکت کنند و ما در قرارداد این قول را به آنها می‌دهیم که متناسب با گازی که تولید می‌کنند با محدودیت گاز در فصول سرد سال مواجه نشوند.

نکته بعدی این است که ما در راستای هموار کردن مسیر فعالیت فعالان بخش صنعت و رفع معضل ناترازی انرژی که امروزه یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های این حوزه است، مقرراتی را تدوین کرده‌ایم تا صاحبان صنایع بتوانند نسبت به راه‌اندازی و ذخیره‌سازی صورت‌های مختلف انرژی اقدام کنند. در واقع بر این اساس هر کس این زیرساخت‌ها را ایجاد کرده و بتواند بخشی از گاز مورد نیاز خود را تولید کند، قادر خواهد بود از تخفیفات در نظر گرفته شده، از مزایای ویژه این طرح بهره‌مند شده و قادر است کل سرمایه‌گذاری خود را طی ۵‌سال تأمین کند. به نظر می‌رسد که این فرصت، فرصت مناسبی برای فعالان این حوزه باشد و بتوانند بازگشت اقتصادی خوبی از آن داشته باشند.

در کنار این موضوع، افزون بر اینکه رسانه‌ها باید در این زمینه فرهنگ‌سازی کنند، مصوبه‌ای را از شورای اقتصاد دریافت کرده‌ایم تا بیش از ۴ میلیون بخاری را از طریق جایگزینی با بخاری‌های با بازده بالای ۸۵ درصد تعویض کنیم. بر اساس مصوبه شورای اقتصاد، به ازای هر بخاری به سرمایه‌گذارانی که بخاری‌های رده A یا حداقل رده B را جایگزین بخاری‌های سنتی موجود کنند حدود ۴۰۰ دلار طی چهار سال به‌عنوان سوخت صرفه‌جویی‌شده پرداخت می‌شود که این فرصت بسیار بی‌نظیری برای تولیدکنندگان داخلی است. پیشنهادهایی از واحدهای صنعتی بزرگ در این زمینه ارائه شده و وزارت نفت با کارخانه‌های بزرگ در حال مذاکره است تا بتوانیم به‌تدریج این ۲۰ میلیون بخاری گازی کم‌بازده را با بخاری‌های با بازدهی بالا جایگزین کنیم. با انجام این کار حجم بسیار زیادی از گاز آزاد و از تلف کردن گاز پیشگیری می‌شود. برآورد می‌شود با این اقدام، حداقل به مقدار توسعه دو فاز پارس‌جنوبی حجم گاز آزاد شود. اگر حداقل ۱۵ درصد مصارف خانگی و تجاری با تعویض بخاری‌ها و رفتارهای درست مصرفی، در زمستان کاهش یابد، شاهد آزاد شدن سالانه ۶۵ میلیون مترمکعب گاز خواهیم بود. همان‌طور که گفته شد، سرمایه‌گذاران با امضای قرارداد با شرکت ملی گاز ایران برای تعویض بخاری، از مشوق ۳۵۰ تا ۴۰۰ دلاری طی چهار سال بهره‌مند شوند، البته این اقدام اگر از سوی خود تولیدکنندگان بزرگ انجام شود، بخاری‌های بیشتری تعویض می‌شود، بنابراین وزارت نفت از همه تولیدکنندگان بخاری‌های گازسوز درخواست دارد خط تولید خود را به سمت تولیدات با بازدهی بالا ببرند و تولید بخاری‌های سنتی با بازدهی کم را به‌دلیل از بین بردن انرژی کشور متوقف کنند، زیرا کشور به منبع بی‌نهایت گاز متصل نیست و منابع مالی و گازی محدودی دارد و باید سعی کنیم به‌صورت بهینه از این منابع استفاده کنیم.

آمارها چه می‌گویند؟

سوال مهمی که اینک پیش روی ما قرار دارد این است که آیا ناترازی انرژی در سال‌های آینده نیز تشدید می‌شود؟ و آیا تمهیدات لارم برای کاستن از آثار سو آن اتخاذ شده است؟ در اینجا با بررسی آمارها می‌توان به تحلیل و بررسی این موضوع پرداخت.

باید توجه داشت، سیاست اصلی دولت، تولید پایدار انرژی و رفع ناترازی‌ها، مهم‌ترین چالش پیش‌روی بخش‌های اقتصادی کشور است. در حال حاضر رکورد تولید گاز خام در کشور روزانه یک میلیارد متر مکعب است. در حالی که قبل از نزاع اوکراین و روسیه، کل اتحادیه اروپا روزانه ۵۵۰ میلیون متر مکعب گاز مصرف داشت! اگر توسعه میادین گازی در کشور انجام شود ۱۲۳ میلیارد دلار، در بالادست برای تهیه گاز هزینه خواهد شد. فشارافزایی مجتمع گاز پارس‌جنوبی هم در فاز اول با ۲۰ میلیارد دلار انجام می‌شود. برای افزایش تولید نفت به ۱۴۹ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیازمندیم که باید در روندی ۱۰ ساله در هر سال ۱۵ میلیارد دلار سرمایه گذاری در کشور صورت گیرد. در چنین شرایطی وقتی هر سال مصرف انرژی در کشور ما رکورد می‌زند، اگر بخواهیم مصرف انرژی کشور را صرفاً از صنایعی مانند صنعت فولاد جبران کنیم، بی‌شک ناموفق خواهیم بود.

هوشنگ فلاحتیان -معاون برنامه‌ریزی وزارت نفت